Jeton Neziraj „Bałkański Burdel”

Wszyscy słyszeli o Kosowie, ale czy potrafią pokazać na mapie, gdzie się znajduje? To niewielkie państwo z niecałymi dwoma milionami mieszkańców ogłosiło jednostronnie niepodległość w 2008 roku. Historia Kosowa jest skomplikowana, samodzielność niepewna, a rządzący trzyma w ryzach mieszkańców i nie pozwala na swobodę. Dotyczy to również kultury, w tym teatru. Teatr narodowy jest ściśle kontrolowany, cenzura ogranicza możliwość swobodnych wypowiedzi, a wystawiane przedstawienia muszą być zgodne z oficjalną propagandą (skąd my to znamy…).

Jeton Neziraj to urodzony w 1977 roku kosowski dramatopisarz, który kierował Teatrem Narodowym Kosowa, a po zwolnieniu założył niezależny ośrodek teatralno- literacki Qendra Multimedia, który promuje artystów kosowskich, wystawia sztuki pisarzy zaangażowanych, którzy nie chcą się poddać oficjalnej państwowej narracji. Neziraj promuje teatr kosowski na całym świecie, Qendra Multimedia zdobył uznanie w wielu krajach, a Jeton Neziraj został w 2018 roku “ Europejczykiem Roku”, jest to tytuł przyznawany przez Unię Europejską. “Bałkański burdel” to wybór sześciu dramatów z wielu sztuk teatralnych autorstwa Jetona Neziraja. Pierwsza z nich to “Bałkański burdel. Saga pewnej bałkańskiej rodziny”, w której bohaterowie otrzymują imiona ze sztuki Ajschylosa i pokazuje jak niszcząca jest wojna i co potrafi zrobić z członkami rodzin. W Kosowie wciąż świeże są urazy wojenne i nieprzepracowane traumy, co prowadzi zniszczenia relacji rodzinnych, gdy emocji nie ma jak rozładować, a czasy są ciągle niepewne.

Drugi dramat to “Lot nad kosowskim teatrem”, który pokazuje absurd administracji ingerującej w sztukę teatralną. Jak w utworach Kafki, gdzie bohaterowie popadają z czasem w obłęd, tutaj artyści są coraz bardziej zdezorientowani, gdyż mają wystawić sztukę, która ma uświetnić dzień ogłoszenia niepodległości, ale nie wiadomo kiedy to będzie, bo jest to tajemnica państwowa. Jakby tego było mało, w treść ma być wplecione przemówienie prezydenta, którego treść również jest utajniona. Im bliżej premiery, tym bardziej wszystko robi się udziwnione i zagmatwane, w efekcie premiera przedstawienia kończy się w nieoczekiwany sposób.

“Kosowo dla opornych” porusza temat ksenofobii i uprzedzeń do emigrantów. Świetnie pokazuje jak stereotypy i schematyczne myślenie podkręca strach przed imigrantami, którym zwala się kłody pod nogi i wszelkimi, często absurdalnymi sposobami utrudnia zamieszkanie i asymilację w nowym kraju. To ważna pozycja, świetnie oddaje to co obserwujemy w dzisiejszej Europie w czasie napływu emigrantów z krajów niszczonych bratobójczymi wojnami.

Czwarty dramat, “Wojna w czasach miłości” podejmuje temat losów kobiet w czasie wojny, ale pod kątem miłości, relacji z mężczyznami, gdy każda kobieta potrzebuje ciepła i ochrony, a los bywa dla niej przewrotny. Problem stosunku do społeczności LGBT poruszony został w “55 Shades of Gay”. Neziraj rozłożył tu na czynniki pierwsze temat homofobii, uprzedzeń i bezduszności urzędników i polityków, którzy zrobią wszystko, by nie dopuścić do małżeństwa pary gejów. Niestety nie tylko na Bałkanach ciągle jeszcze łamane są prawa człowieka i dużo czasu upłynie zanim ludzie będą mogli wszędzie swobodnie wyrażać swoje uczucia niezależnie od orientacji seksualnej.

Ostatnia sztuka “Powrót Karola Maya” pokazuje jak stereotypy wpływają na postrzeganie ludzi innych narodowości, czy części świata. My – lepsi, wyżsi klasowo i intelektualnie kontra oni- umysłowo ubodzy, nieokrzesani barbarzyńcy. Od czasów, w których tworzył Karol May upłynęło wiele lat, jednak wiele uprzedzeń do inności i obcości pozostało. Pomimo otwartego świata, możliwości podróżowania, szybkiego przemieszczania się między różnymi krajami i kulturami, wciąż pokutuje stereotyp lepszego i gorszego człowieka. Forma sztuki teatralnej, ograniczona prawie całkowicie do dialogów, bez zbędnych treści szczególnie mocno oddziałuje na czytelnika. Treści, które Jeton Neziraj przekazuje w swoich utworach są bardzo mocne i na długo zostają w umyśle.

Po każdym dramacie trzeba przystanąć, wziąć głęboki oddech, przetrawić to, co się przeczytało, bo nie da się przejść obojętnie obok. Czasem chce się krzyczeć, innym razem ochłonąć w ciszy. To moje pierwsze spotkanie z literaturą kosowska, ale na pewno nie ostatnie. Sztuki Jetona Neziraja to mocna, zaangażowana literatura i nic dziwnego, że autor zdobywa nagrody na całym świecie.

Dziękuję za książkę redakcji Sztukater www.sztukater.pl